Người Thái có cội nguồn ở vùng Đông Nam Á lục địa, tổ tiên xa xưa của người Thái có mặt ở Việt Nam từ rất sớm, nhưng đến ở nhiều thời điểm không hoàn toàn giống nhau. Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu của các tác giả Lã Văn Lô, Đặng Nghiêm Vạn, Cầm Trọng…[1] cũng đều khẳng định quê hương tổ tiên của người Thái ở vùng Vân Nam và Mường Theng. Trải qua chính biến của lịch sử, người Thái đã di cư xuống phía Nam thành nhiều đợt, ven theo các con sông Đà, sông Hồng, sông Mã vào Việt Nam từ thế kỳ VII và dần định cư tại phía Bắc Việt Nam đặt dấu ấn bằng tên địa danh Mường Theng, Mường Lò, Mường Tấc, Mường Than ở nơi đây.
Dân tộc Thái thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái: Ngôn ngữ và văn tự của người Thái cũng gần khá phong phú và hoàn chỉnh. Người Thái là một cộng đồng tộc người có ngôn ngữ riêng, có chung cội nguồn ngôn ngữ với tiếng nói của các dân tộc: Tày, Nùng, Lào, Lự, Bố y, Sán Chay ở Việt Nam; với tiếng Lào và Thái Lan; với tiếng Choang và tiếng Thái ở miền Nam Trung Quốc.
Đặc biệt dân tộc Thái có chữ viết riêng, là một trong những dân tộc được đánh giá là có chữ viết sớm nhất ở vùng Đông Nam Á cổ đại. Đây là thứ tiếng phát triển, đã sớm hình thành ngôn ngữ văn học và có thể diễn đạt được sự vật tự nhiên, xã hội mà con người cần nhận thức. Song, đây là một loại ngôn ngữ chưa được nghiên cứu một cách tường tận để có thể có được một nền ngữ pháp cũng như từ điển. Do đó, ngôn ngữ Thái mới chỉ đạt ở trình độ văn hoá dân gian, chưa từ có được một nền ngôn ngữ bác học. Có ngôn ngữ, văn tự người Thái đã xây dựng được một nền văn hóa của mình.
Theo số liệu điều tra năm 2019, cả nước có 1.820.950 người Thái (Nam: 910.202 người, Nữ: 910.748 người). Địa bàn cư trú lâu đời của người Thái chủ yếu là ở vùng Tây Bắc, thuộc Trung du và miền núi phía Bắc (1.134.573 người) và một số huyện miền núi phía tây của tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An. Các địa phương có đông người Thái cư trú là: Điện Biên (213.714 người), Lai Châu (142.898 người), Sơn La (669.265 người), Yên Bái (61.964 người), Hòa Bình (34.387 người), Thanh Hóa (247.817 người), Nghệ An (338.559 người),…
Ở Tây Nguyên, người Thái đến đợt đầu tiên vào sau 1954, sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc. Nhưng đông nhất là những đợt di dân tự do từ các tỉnh miền núi phia Bắc vào Tây Nguyên những năm 80 – 90 của thế kỷ XX, cùng với các dân tộc Tày, Mường, Nùng, Dao, Mông,… Tính đến 2019, khu vực Tây Nguyên có 45.864 người cư trú ở Gia Lai: 5.440 người, Kon Tum: 8.905 người, Đắk Lắk: 19.709 người, Đắk Nông: 11.250 người. Ở Lâm Đồng, dân tộc Thái có 5.680 người, chiếm 1,7% người DTTS toàn tỉnh. So với nhiều địa phương khác ở Tây Nguyên, người Thái ở Lâm Đồng không nhiều; cư trú tập trung nhiều nhất ở huyện Lâm Hà, Đức Trọng; các huyện khác có vài trăm hoặc vài chục người.
[1] Cầm Trọng (1978), Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Nhà xb Khoa học xã hội, Hà Nội. Tr29