Các loại trái cây đặc sản

Quả Bơ

Thống kê tổng diện tích bơ toàn tỉnh đến nay đạt 8.067 ha, trong đó diện tích bơ 034 chiếm tỷ lệ lớn nhất với 81,3% (6.557 ha), tập trung chủ yếu ở các huyện Bảo Lâm (2.371 ha), Di Linh (2.782 ha), Lâm Hà (440 ha), Đức Trọng (390 ha) và TP Bảo Lộc (418 ha). Tiếp theo với tỷ lệ 11,2% (900 ha) bơ Booth phân bổ huyện Lâm Hà (530 ha), huyện Đức Trọng (110 ha) và TP Đà Lạt (95,2 ha). Còn lại tỷ lệ 7,5% các giống bơ khác (610 ha) canh tác trên nhiều vùng nông nghiệp khác nhau. Đa số diện tích trồng bơ trên địa bàn toàn tỉnh được trồng theo hướng xen canh chiếm 87%, trồng thuần chiếm 13%. 

Trong tổng sản lượng bơ toàn tỉnh khoảng 80.000 tấn/năm thì sản lượng bơ 034 chiếm tỷ lệ lớn nhất với 81%; kế tiếp bơ Booth chiếm 11,5% và các loại bơ khác chiếm 7,5%. Mỗi giống bơ trên địa bàn Lâm Đồng có đặc điểm sinh học và thời gian thu hoạch khác nhau từ tháng 4 đến tháng 11. Đây là lợi thế của Lâm Đồng cung ứng ra thị trường đa dạng các loại bơ, ở nhiều thời điểm khác nhau với các địa phương khác (thời điểm thu hoạch ngắn hơn, thường chỉ kéo dài từ tháng 6 đến tháng 8).

Cây bơ ở Lâm Đồng được trồng phổ biến ở Thành phố Bảo Lộc, các huyện Bảo Lâm, Di Linh, Đức Trọng, Lâm Hà và một số địa bàn TP Đà Lạt. Vào những năm 2000 trở về trước, cây bơ trồng chủ yếu làm cây bóng mát, cây phân định ranh giới đất, cây trồng trên đất trống trong vườn. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lâm Đồng, với tổng sản lượng bơ khoảng 80.000 tấn/năm nói trên, nhưng hiện toàn tỉnh mới có Công ty TNHH Nông sản Văn Phương thu mua, sơ chế và chế biến bơ 600 tấn/năm tiêu thụ trong nước. Và sản lượng bơ cấp đông của Công ty TNHH Blaofood 1.000 - 2.000 tấn/năm, Công ty Cổ phần Hikari Đà Lạt 40 tấn/năm, Công ty TNHH SX TM XNK Thuận Thành 300 - 400 tấn/năm, xuất khẩu sang Hoa Kỳ, châu Âu, Hàn Quốc và Trung Quốc. Bên cạnh đó, toàn tỉnh có 80 cơ sở thu mua bơ khoảng 13.000 tấn/năm, cung cấp phần lớn thị trường nội địa, phần nhỏ xuất khẩu theo đường tiểu ngạch sang Thái Lan và Campuchia. Sản lượng bơ còn lại tiêu thụ thông qua thương nhân từ tỉnh, thành lân cận và nông hộ tự bán cho khách hàng truyền thống và trên các nền tảng xã hội, thu nhập không ổn định. Như năm 2019, giá bơ các loại trong tỉnh từ trung bình 53.000 đồng/kg, đến năm 2023 xuống còn 15.000 đồng/kg. Riêng năm 2023, giá bơ từ 25.000 đồng/kg đầu vụ và cuối vụ giảm xuống 5.000 - 7.000 đồng/kg chính vụ.

5.2 Sầu riêng

Sầu riêng là loại trái quý, trái hiếm, được mệnh danh là vua của các loại trái cây. Tuy nó có mùi "khó gần" với một số người nhưng ai đã "chịu" rồi thì đó thật sự là món ăn hễ nhớ tới là thèm. Hương vị của nó hết sức đặc biệt, mùi thơm đậm, bay rất xa, lâu tan trong không khí. Còn hàng chục mét mới tới nơi để sầu riêng, hương đã ngào ngạt xông vào cánh mũi. Sầu riêng thơm mùi thơm của mít chín quyện với hương bưởi, béo cái béo của trứng gà, ngọt cái vị ngọt của mật ong già hạn.

Cây sầu riêng được người Pháp đưa vào trồng ở Lâm Đồng vào những năm 20 của thế kỷ XX. Hiện nay, vườn trái cây Nam Nhi, ở xã Hà Lâm, huyện Đạ Huoai đang sở hữu một cây sầu riêng cổ thụ hơn 100 năm tuổi do người Pháp trồng vào năm 1920, có độ cao khoảng 45 m và đường kính khoảng 01m. Vườn trái cây Nam Nhi là một trong những địa điểm được người Pháp lựa chọn để cắm rễ cây sầu riêng đầu tiên trên vùng đất này. Hiện huyện Đạ Huoai cắm biển hơn 100 năm tuổi để tôn vinh giá trị lịch sử cho cây sầu riêng. Đặc biệt, đến mùa, cây sầu riêng hơn 100 tuổi này cho trái rất nhiều từ 150 - 200kg/mùa.

Lâm Đồng là địa phương có vị trí địa lý, khí hậu và thổ nhưỡng thuận lợi phát triển cây sầu riêng quy mô lớn, chất lượng cao. Để sản phẩm sầu riêng vươn ra thị trường, đặc biệt là xuất khẩu, ngành nông nghiệp tỉnh đã và đang thực hiện hàng loạt giải pháp trong tổ chức trồng trọt, nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm. Tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng, theo thống kê, diện tích sầu riêng ước đạt 17.163 ha năm 2022, tăng hơn 3.500 ha so với năm 2021. Sầu riêng và một số loại cây ăn quả khác trồng thuần, trồng xen trên vườn cây công nghiệp đã góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, tăng thu nhập cho người sản xuất. Sầu riêng được trồng nhiều ở huyện Đạ Huoai, Đạ Tẻh, Cát Tiên, Di Linh, Lâm Hà,… Sầu riêng Đạ Huoai đã được Cục Sở hữu trí tuệ của Bộ Khoa học Công nghệ cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu số 264471 cho nhãn hiệu chứng nhận Sầu riêng Đạ Huoai (theo Quyết định số 36438/QĐ-SHTT ngày 20/6/2016)

5.3 Hồng giòn

Những ngày này, rảo quanh khắp nhà vườn ở TP Đà Lạt và các huyện phụ cận, đi đâu cũng bắt gặp cảnh rộn ràng người mua, bán hồng ăn trái khi loại trái cây này vào mùa cao điểm thu hoạch.

Mùa hồng giòn ở Đà Lạt và các vùng phụ cận thường bắt đầu từ khoảng cuối tháng 8 đến hết tháng 11. Được du nhập lên cao nguyên Lâm Viên từ nhiều thập niên trước, hồng ăn trái ban đầu được trồng nhiều ở Đà Lạt do phù hợp với điều kiện khí hậu, độ cao nên được coi là trái cây đặc sản của xứ sương mù. Hiện nay, diện tích cây hồng ăn trái được phân bố nhiều ở các phường 3, 5, 7 và các xã vùng ven như Xuân Trường, Xuân Thọ, Tà Nung của TP Đà Lạt. Trong khi đó, tại các huyện phụ cận như Lạc Dương, Đơn Dương, hiện cũng duy trì diện tích lớn trồng các loại hồng ăn trái. 

Dù trải qua nhiều thăng trầm, nhưng cây hồng vẫn luôn là loại cây trồng mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân. Đây cũng là loại cây ăn trái được coi là đặc sản, đặc trưng mỗi khi nhắc về thị trấn D’ran. Với 1.000 ha hồng cùng hàng chục loại khác nhau, đồng thời những năm qua, loại trái cây này giữ được giá thành cao, ổn định nên dần trở thành cây trồng chủ lực của bà con nông dân phố núi.

 Tại xã Xuân Trường (Đà Lạt), người dân trồng hồng giòn xen, chủ yếu với cây cà phê. Ngoài thu hoạch trái hồng tươi để làm hồng ủ hơi theo truyền thống, nhiều cơ sở, hợp tác xã ở đây đã hình thành, chuyên làm thành hồng sấy hay hồng treo gió công nghệ Nhật Bản, được cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu hồng Đà Lạt để có thể cung cấp cho khách hàng ở nhiều nơi cả trong và ngoài nước. Hiện, người nông dân đang nhộn nhịp thu hái hồng, còn các nhà vườn làm du lịch ven Quốc lộ 27; 27C,... lại để vườn hồng chín rộ, phủ lên một màu vàng tươi để làm nơi cho du khách tham quan và trải nghiệm, lưu lại cho mình khoảnh khắc đáng nhớ “có một, không hai” khi đến Cầu Đất, D’ran,...

                                                            Ảnh: Hồng treo gió Đà Lạt

Ngoài thu hái hồng giòn tươi để bán theo cách thông thường, các nhà vườn các thu hái hồng để chế biến hồng treo gió. Treo gió những quả hồng chính là cách làm của người Nhật đã lưu giữ được hương vị thơm ngon, nhiều mật hơn của loại trái cây này. Sáu năm trước, các nhà nông ở Đà Lạt đã tìm tòi, học hỏi phương pháp này để có thể tạo ra một sản phẩm về hồng thơm ngon mà không cần phải sang tận Nhật Bản.

Dưới tác động của những cơn gió phả vào gần một tháng trời, các quả hồng thành phẩm sẽ mang màu hổ phách, khi tách ra sẽ có mật bên trong. Để làm thành công những quả hồng này, bạn phải chăm chút cẩn thận từng công đoạn như hái, sơ chế rồi treo gió, hong khô. Hồng treo gió thành phẩm thường được bao phủ bởi lớp phấn trắng li ti. Đây là lớp men vi sinh vốn có lợi cho sức khỏe người dùng. Ngày nay, hồng treo gió đã dần chiếm được vị thế và trở thành một trong những loại đặc sản quý giá tại Đà Lạt trong mỗi độ thu về. Thức quà này không chỉ là một món ngon mà còn thể hiện sự cố gắng, cần mẫn và cẩn thận của những người nông dân Đà Lạt trong khâu sản xuất.

5.4 Quả dâu tằm

Dâu Tằm có tên khoa học là Morus alba L. Morus acidosa, thuộc họ Moraceae, có tên khác như dâu cang, tầm tang là cây thân gỗ nhỏ, chiều cao trung bình khoảng 3m. Quả dâu tằm không chỉ có vị chua, ngọt ăn khá ngon thì quả dâu tằm cũng có nhiều thành phần dưỡng chất có lợi cho sức khỏe như acid hữu cơ, Vitamin B1, C, Fe, chất chống oxy hóa và chất xơ. Theo đông y, quả dâu chín còn được gọi với cái tên là tang thầm có vị ngọt, tính mát, có tác dụng bổ huyết, bổ can thận, nhuận tràng, giải khát. Cây dâu tằm là loại cây ưa ẩm và sáng thường được trồng ở những nơi như bãi sông, đất bằng, cao nguyên...loại cây này thường thu quả chín vào tháng 5 đến tháng 7 hàng năm, quả hái khi ngả màu đen và được dùng tươi hay khô. Ở Lâm Đồng, diện tích trồng dâu tằm lấy quả tập trung chủ yếu ở Đức Trọng, Đơn Dương, Lâm Hà và Đà Lạt.

5.5 Dâu tây Đà Lạt

Tổ chức kỷ lục châu Á có trụ sở tại Ấn Độ vừa công bố danh sách “Đặc sản châu Á”. Việt Nam có 10 món ăn được vinh danh, gồm 5 đặc sản thiên nhiên, trong đó có dâu tây Đà Lạt. Đà Lạt có khí hậu ôn đới và thổ nhưỡng phù hợp nên trái dâu tây được trồng nơi đây có hương vị rất riêng, đặc biệt thơm, ngon. Dâu tây Đà Lạt chính vụ vào mùa khô, bắt đầu từ tháng 11 đến cuối tháng 4 năm sau; do không ảnh hưởn của mưa, trái dâu tươi, đẹp, có chất lượng tốt, giòn, ngọt, thơm đậm vị. Dâu tây trở thành lựa chọn làm quà tặng của nhiều du khách khi đến Đà Lạt vào dịp này.

5.6 Atiso Đà Lạt

Atiso là loại cây dược liệu được du nhập vào Đà Lạt từ đầu thế kỷ 20 với những công dụng tuyệt vời cho sức khỏe như hạ cholestorol, chữa các chứng bệnh về gan, thận, hạn chế các điều kiện bệnh lý liên quan đến stress và đặc biệt còn có khả năng phòng tránh các bệnh ung thư. Thực tế không có nhiều loại cây nào mà toàn bộ từ cây, rễ, gốc, thân cho đến lá, hoa đều sử dụng như cây Atiso. Cây Atiso không chỉ tốt cho sức khỏe mà còn được coi là cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế khá cao cho người trồng và ngay như ở Đà Lạt – Atiso dường như đã trở thành một đặc sản không thể thiếu trong hành lý của du khách mỗi khi đến với TP.  này:

Hiện nay diện tích trồng Atiso ở Đà Lạt đã lên đến 100ha, trong đó nhiều vườn đã áp dụng quy trình VietGAP, GACP để cho ra đời sản phẩm chất lượng cao, áp dụng tiêu chuẩn GACP gọn gàng hơn, không sử dụng phân hóa học mà chỉ dùng phân chuồng ủ hoai mục, phun thuốc vi sinh, không dùng thuốc hóa học. Giống Atiso trước kia lấy từ cây con sau này dùng mầm cây làm giống để trồng lại. Thời gian trồng của một cây từ lúc trồng đến lúc thu hoạch 1 vụ và bỏ đi là 6 tháng. Cây Atiso phải trồng đúng vụ và nếu không trồng đúng vụ sẽ bị ủng cây và chết vì cây Atiso vào mùa nắng mới phơi được.

Đà Lạt vào mùa Atiso khắp các nơi, các vườn đồi xanh mướt trải dài tít tắp những nhánh lá khỏe khoắn vươn dài trong nắng hứa hẹn một vụ Atiso bội thu. Thường Atiso thu hoạch 6 lứa lá thì để cây nuôi hoa và một cây có rất nhiều bông hoa, có những bông hoa có đường kính trên 10cm, khi thu lá Atiso trong vòng 24 giờ sẽ phải đưa đến nhà máy để chế biến. Cùng với việc áp dụng quy trình trồng theo quy chuẩn thì việc liên kết sản xuất ngày càng được mở rộng để đảm bảo ổn định đầu ra cho người trồng cũng như chất lượng đầu vào cho các doanh nghiệp chế biến.

Hiện nay, diện tích trồng Atiso ở Đà Lạt thuộc hàng lớn nhất cả nước trong đó nhiều vườn đã áp dụng quy trình VietGAP, GACP để cho ra đời sản phẩm chất lượng cao, không sử dụng phân, thuốc hóa học mà chỉ dùng phân chuồng ủ hoai mục, phun thuốc vi sinh. Chính vì thế, sản phẩm này ngày càng được ưa chuộng, và trở thành một đặc sản nổi tiếng cũng như biểu tượng của thành phố

Tháng 3/2023, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) hoàn thiện các bộ hồ sơ đề cử gửi đến Tổ chức Kỷ lục châu Á về việc công nhận giá trị Kỷ lục cho các món ăn/nhóm món ăn, đặc sản nổi tiếng của Việt Nam, trong đó có Atisô Đà Lạt. Đầu tháng 4/2023, Tổ chức Kỷ lục châu Á chính thức công nhận Atisô Đà Lạt đạt giá trị Kỷ lục châu Á theo Bộ tiêu chí của Tổ chức Kỷ lục châu Á quy định. Lễ công bố và đón nhận đã được tổ chức ngày 20/5/2023 tại TP Hồ Chí Minh.